Anne Sütü ve Emzirme

Sevgili anne ve babalar; tebrikler, aylardır beklediğiniz bebeğiniz artık aramızda.

Hayat verdiğiniz bebeğinize karşı artık yeni bir sorumluluk evresine giriyorsunuz. Bazılarınız belki ilk kez anne ve baba oluyorsunuz. Yenidoğan bebeği olan pek çok anne gibi sizinde bebeğinizin beslenmesi, bakımı ve gelişimi ile ilgili kaygılarınız olabilir. Bebeğinize karşı olan sevginizin ve ilginizin yansıması olan bu kaygılarınızın giderilebilmesinde, öncelikle aile bireylerinizin, deneyimi olan başka annelerin ve yardıma hazır sağlık personelinin katkısı olacaktır. Bizde elinizdeki bu broşür ile size katkıda bulunmayı hedefledik.

ANNE SÜTÜ VE EMZİRME

• Bebeğin vücut ve ruh sağlığı için en uygun besin anne sütüdür. Her annenin sütü kendi bebeği için en uygun bileşimdedir. İnek sütü, hazır mamalar, pirinç unlu mamalar vb hiçbir gıda anne sütünün yerini tutamaz.
• Emzirmenin doğumdan hemen sonra başlatılması ve sık emzirme süt yapımını kolaylaştırır ve arttırır. Böylece bebek aşı kadar değerli olan "ilksüt”ü (ağız sütü, kolostrum) yeterince almış olur.
• Erken emzirme ile annede doğum sonu kanamalar çabuk kesilir, memelerde şişme ve iltihaplanma olmaz, loğusalık kolaylaşır.
• Anne sütü ile beslenen bebeğin D vitamini ve flor dışında hiçbir ek sıvıya, ek besine, vitamine gereksinimi yoktur.
• Bebeğe ek sıvı yada besinlerin verilmesi, annenin süt yapımını azaltır.
• İlk 6 ayda yalnız anne sütü ile beslenen bebekler sağlıklı büyür ve gelişirler. Başta ishal olmak üzere mikroplu hastalıklara yakalanmazlar, bebeklik döneminden sonra da daha az hastalanırlar.
• Bebeğinizin en mutlu olacağı yer anne kucağıdır. Annenin bebeğini emzirmesiyle anne-bebek ilişkisi güçlenir, annenin bebeğini benimsemesi, bebeğin sağlıklı bir kişilik kazanması kolaylaşır.
• Sağlıklı her anne bebeği için yeterli süt üretebilir.
• Erken doğmuş ve önemli bir hastalığı olan bebeklerin beslenmesinde ek kurallar vardır. Hekiminizin önerilerine uyunuz.

PRATİK SORULAR VE CEVAPLAR

Bebeğimi ne zaman emzirmeye başlamalıyım?

Bebeğinizi doğumdan hemen sonra emzirmeye başlamalısınız. Ne kadar erken ve sık emzirirseniz sütünüz o kadar erken ve bol gelir.

Emzirme sıklığı ve süresi ne olmalıdır?

Beslenme sıklığı bebekten bebeğe değişir. Emzirmeyi bebeğin istediği sıklıkta ve sürede yapın. Emzirmeye zaman sınırı koymaya gerek yoktur. Genellikle bu süre, kimi faktörlere bağlı olarak, 10 ila 30 dakika arasında değişir. Doğru bir teknikle bebek emziriliyorsa; bebek emzirmenin başlarında şeker ve su ağırlıklı ön sütten sonra, daha yağlı olan son sütü alacak ve doyma duygusu ile uykuya dalarak emmeyi bırakacaktır. Beslenme aralığı bebekten bebeğe değişebilir, ancak yenidoğan döneminde bu sürenin 3 saatten fazla olması sakıncalı olabilir. 3 saati geçen bir sürede uyanmayan bebek uyandırılarak emzirilmelidir.

Emzirme sırasında bebeği nasıl tutmalıyım?

Öncelikle, her emzirme öncesi anne ellerini yıkamalıdır.

Anne sütü ile beslenmede bilinmesi gereken en önemli nokta, bebeğini memeye nasıl yerleştirileceğidir. Bebek memeye doğru yerleştirilirse, annenin meme uçlarının zedelenmesi engellenmiş olur. Emzirirken anne bebeğini farklı şekillerde tutabilir. Ancak hangi durumda olursa olsun, bebeğin omuz ve vücudu memeye dönük olmalı ve burnu meme başı hizasında bulunmalıdır.

1. Kucaklama: Bebek annenin kucağına konulan yastığın üzerine yatırılır. Bebeğinizin başını kolunuzun kıvrımına yaslayarak sırtını ve poposunu elinizle destekleyin ve karnını kendi karnınıza doğru çevirin. Böylece yüzü göğsünüze doğru dönmüş olur. Bu şekilde bebeğinizi emzirirken sizin de rahat olmanız gerekir; sırtınızı destekleyecek yastık yardımcı olacaktır. Memenizi bebeğe doğru yaklaştırmaktansa bebeği memeye doğru kaldırmalısınız. Gerekirse bebeğin altına ikinci bir yastık koyabilirsiniz.

2. Ters kucaklama: Erken doğmuş veya emmekte güçlük çeken bebekler için daha sık kullanılan bu tutuş şeklinde, bebek emzirilecek memenin tersi kol ile kavranır. Diğer el ile memeye destek olunur.

3. Koltuk altı tutuş: Bu tutuş şekli, ikiz bebeklerin emzirilmesinde, büyük göğüslü annelerde, sezaryenden sonraki iyileşme sürecinde, düz veya çökük meme başı olması durumunda kullanılabilir. Bu durumda, emzireceğiniz göğsün olduğu koltuk altına yastık yerleştirerek bebeği ve kolunuzu desteklemelisiniz. Bebeğin vücudunu koltuğunuzun altına yerleştirerek başını ve ensesini elinizle destekleyin. Ayakları ve poposu arkanıza bakmalıdır. Diğer elinizi de göğsünüzü desteklemek için kullanın.

4. Yatarak emzirme: Bu şekilde emzirme de daha çok sezaryen ile doğumlardan sonra tercih edilen tutuş şeklidir. Ayrıca problemli normal doğumdan sonrada tercih edilebilir. Bebeğin altına ve kendi başınızın altına birer yastık koymanız rahat emzirebilmenize yardımcı olacaktır. Bebeği, karnı sizin karnınıza değecek şekilde yan yatırın. Gerekirse iki yastıkla destekleyip ağzının tam göğüs ucunuzun önünde olmasını sağlayın. Bir elinizle de göğsünüzü destekleyin.

Bebeğin memeyi doğru kavraması için ne yapılmalı?

Bebeğinizin memeyi doğru kavraması önemli bir konudur. Bunun için memenizi destekleyecek elinizin başparmağını yukarda, diğer parmakları aşağıda C şeklinde tutarak, memeyi kahverengi alanın hemen çevresinden kavrayın. Bebeğin iyi emmesi için ağzıyla yalnız meme ucunu değil, etrafındaki kahverengi alanı da kavraması gerekir. Bebek memeye yaklaştırılırken, ağız mümkün olduğunca açık olmalı ve çene memeye dayanmalıdır. Bebeğin ağzını iyice açması için anne meme ucunu bebeğin alt ve üst dudaklarına değdirmelidir. Meme mümkün olduğunca ağzı doldurmuş, ağız tam açık, çene memeye dayanmış, alt dudak dışa doğru kıvrılmış olmalı.

Eğer bebek memeyi doğru olarak kavramışsa her emme işlemi sırasında çenesinin, bazen de kulaklarının hareket ettiği görülür. Bebek sürekli emmez. Kuvvetli emme hareketlerinden sonra kısa dinlenme aralıkları olur. Emerken şapırtı sesi duyulması yada yanakların içeri çekilmesi genellikle bebeğin yalnızca meme ucunu emdiğini ve ağzıyla yeterince meme dokusunu kavramamış olduğunu gösterir. Bu durumda sizinde meme ucunuz acıyacaktır. Küçük parmağınızı nazikçe bebeğin ağzının kenarından içeriye sokarak onu memeden ayırın ve doğru şekilde yeniden memeyi kavratın.

Emzirme sırasında bebeğiniz bir memeyi emmişse bir sonraki öğünde diğer memeden emzirmeye başlayın. Her iki memede verildiyse sonraki öğünde son verdiğiniz memeden başlayın.
Emzirme sırasında bebeğinizin eldivenlerini çıkarın ve sizin teninize dokunmasını sağlayın. Aranızdaki bağın güçlenmesini sağlayacaktır.

Bebeğim yeterli beslenebiliyor mu?

Her annenin sütü kendi bebeğinin normal büyümesi ve gelişmesi için yeterli miktar ve içeriğe sahiptir. Sizin buna inanmanız süt yapımı ile yakından ilgilidir. Bebeğinizin yeterli beslenebildiğinin en iyi göstergesi, idrar yapma sıklığı ve ağırlık artışıdır. İlk birkaç gün, sütünüz az ancak yoğun olduğu için bebek günde 1-2 kez bezini ıslatır. 3. günden itibaren süt yapımı arttığı için günde 6-8 kez idrar yapar. Bebeğin kilo alımının da ortalama haftada 150-200 gr civarında olması, doyduğunun başka bir göstergesidir. İlk günlerde doğum ağırlığının % 5-10’unu kaybedebilir. Bu kaybedilin ağırlığı 10-15 gün içerisinde yeniden alacaktır. Özetle yeterli idrar çıkımı ve ağırlık artışı olan bebek anne sütü ile doyuyor demektir. Bu kriterleri sağlayan bebeğin ağlamaları çoğunlukla açlık ağlaması değildir. Altının ve vücudunun kirli olması, çok uyaran olması, gaz sancısı, hastalık yada ağrı da bebeklerin ağlama nedeni olabilir.

Emzirme sonrası bebeğin gazı nasıl çıkarılır?

Beslendikten sonra bebeği 10-15 dakika kucakta dik durumda tutmak ve sırtını sıvazlamak gaz çıkarmasına yardımcı olur. Bebek memede uyumuş ve rahat görünüyorsa gaz çıkarmaya gerek yoktur.

Süt nasıl sağılır?

Bazı durumlarda annelerin süt sağma tekniğini öğrenmesi gerebilir. Özellikle çalışan anneler, bebeğini doğum izinleri bittikten sonra da emzirmeye devam edecekleri için, sütünü sağmak zorunda kalabilirler. Ayrıca, tıkanık şiş memeyi rahatlatmak, çökük bir meme başından emmeyi öğreninceye kadar bebeği beslemek, düşük doğum tartılı ve kuvvetli ememeyen bir bebeği beslemek, yeterli ememeyen hasta bir bebeği beslemek ve anne yada bebek hasta ise sütün akmasını önlemek için sütün sağılması gerekebilir.

Memeden süt direkt el ile, el pompalarıyla veya elektrikli pompalarla sağılabilir. Hangi teknikle sağılırsa sağılsın işlem öncesinde ellerin ve sütün sağılacağı, konulacağı kap özenle temizlenmelidir. Kap su ve sabunla yıkandıktan sonra kaynatılmalıdır.

Sağma sırasında rahat bir yerde oturuyor olmanız, bebeğinizi düşünmeniz, yada bebeğiniz ememediği için süt sağmak zorundaysanız, onun yanında olmanız önemlidir. Önceden ısıtılmış bir havlu memenin üzerine konulursa sütün akışı kolaylaşacaktır. Sağmaya başlarken, parmak uçları ile yumuşak bir biçimde, meme uçlarına, memeye dıştan içe, meme başının etrafındaki kahverengi bölgeye doğru masaj yapılır. Sağma sırasında meme bebek emzirilirken tutulduğu şekliyle tutulmalıdır. Öne doğru eğilip göğüslerinizi sallayarak biraz daha süt gelmesini sağlayabilirsiniz. Memeleri sağarak boşaltma süresi yaklaşık 20-30 dakikadır.

Sağılan anne sütünün biberon yerine kaşık veya bardakla verilmesi daha uygundur. Biberon ile verilmesi bebeğin anne memesini reddetmesine neden olabilir. Biberon emziğine alışan bir bebek, memeyi iyi kavrama alışkanlığını da kaybedebilir ve meme yerine meme ucunu emmeye çalışır. Bu da meme çatlaklarına ve en önemlisi bebeğin yeterince anne sütü alamamasına yol açmaktadır.

Anne sütü oda ısısında 6 saat buzlukta bir hafta, derin dondurucuda üç ay saklanabilir. Sütü saklarken, hava geçirmeyen ve sterilize edilmiş herhangi bir plastik kap kullanılabilir. Saklama kaplarının üzerine tarih yazılmalı ve sırayla kullanmalı. Dondurulmuş anne sütü buzdolabında veya oda sıcaklığında yavaş bir şekilde eritilmelidir. Çözülen anne sütü buzdolabında saklanabilir ancak 24 saat içinde tüketilmelidir. Oda sıcaklığına ulaştığında hemen kullanılmalı veya atılmalıdır. Erimiş anne sütü tekrar dondurulmamalı.

Meme bakımı gerekli midir?

Memeleri her emzirmeden önce temizlemeye gerek yoktur. Anne sütü bebeği hastalıklardan koruyucu pek çok madde içerir. Bebeğe mikroplar daha çok ellerden bulaşır. Bu nedenle ellerin yıkanması çok önemlidir. Eller vücutta, evde hastanede veya çevrede bulunan her türlü mikrobu taşır. Anneler ve bebeğe bakan kişiler bunu sürekli akılda tutmalıdırlar.

Meme ile ilgili hangi sorunlarla karşılaşabilirim?

Düz yada içe çökük meme başları: Başlangıçta vurgulamak gerekir ki, bebek meme başını değil memeyi emmektedir. Bu nedenle meme başı ile ilgili nadiren bebek emme güçlüğü çeker. Yine de çökük meme ucunu çıkarabilmek için her iki işaret parmağı ile meme başının iki zıt yöne aşağı yukarı veya sağa sola doğru gezdirilmesi yararlı olabilir. Bu egzersize doğumdan hemen önce başlanıp doğum sonrasında da günde 5-6 kez tekrarlanmalıdır.

Dolu ve tıkanmış memeler: Meme iyi boşaltılmaz ise veya çalışan annelerde olabildiği gibi, uzun süre bebek emzirilmez ise şişer, kızarır ve sertleşir. Böyle bir durumda bebeği daha sık emzirerek veya sütü sağarak memenin boşalmasını sağlamak gerekir. Ayrıca ağrıyan memeye sıcak uygulama yapılabilir.

Meme ucunda çatlak ve meme iltihabı: Meme ucunda çatlak olmaması için, daha önce belirtildiği gibi, bebeğin memeyi doğru kavraması önemlidir. Ancak meme ağrı yapacak kadar şiş ise elle veya pompa ile sağılan süt temiz bir kapta toplanır ve kaşık yada bardak ile bebeğe verilir. Meme başındaki çatlağa iyi bakım verilmez ise apse oluşur. Ağrılı, kızarık ve şiş meme nedeni ile annenin ateşi yükselebilir. Memeye bastırıldığında iltihap gelebilir. Bu durumda hekiminizle görüşmeniz ve önerilerini almanız gerekir.

Anne sütü ile birlikte başka gıda verecek miyim?

İlk 6 ay süresince bebeğinize, sıcak yaz günlerinde dahil, su, şekerli su, süt, mama, meyve suyu vb hiçbir ek gıda vermeniz gerekmiyor. Özel durumlarda bebeğe verilmesi gereken ek gıda desteğini hekiminizle birlikte kararlaştırınız. Ek gıdalara 6 aydan sonra başlamak besin allerjisi, ishal gibi durumların olma olasılığını azaltmaktadır.

Bebeğime vitamin vermeli miyim?

Doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde, olağandışı durumlar dışında, doktorunuzun önereceği dozda başlanacak D vitamini desteği dışında bebeğinizin hiçbir ek vitamine ihtiyacı yoktur.

Süt yapımını arttırmak için nasıl beslenmeliyim?

Süt yapımının artması için özel bir diyet uygulamanız gerekmiyor. Ancak iyi ve dengeli beslenmeniz, yeterince istirahat etmeniz, bol sıvı almanız (emzirmelerden sonra birer bardak sıvı almanız) ve aile bireyleri tarafından desteklenmeniz sizin ve bebeğin daha mutlu ve rahat olmanıza yardımcı olabilir.
Ek Gıdalara Ne Zaman Başlamalıyım?

İlk 6 ay sadece anne sütü önerilmektedir. 6. aydan itibaren anne sütü ile birlikte uygun ek gıdalara başlanmalıdır.

Bebeğimi ne zaman sütten keseceğim?

6. ayda ek gıdalara başlanan bebeğin en az bir yıl mümkünse 2 yıl anne sütü ile desteklemek genel kabul gören görüştür.

Emzirme sırasında ilaç kullanabilir miyim?

Gebeliğiniz sırasında doktorunuzun önerdiği ilaçlar dışında kullanacağınız her ilacı muhakkak bir hekime danışınız.

KAYNAKLAR

1. T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve aile Planlaması Genel Müdürlüğü Emzirme Danışmanlığı El Kitabı.

2. Shealy KR, Li R, Benton-Davis S, Grummer-Strawn LM. The CDC Guide to Breastfeeding Interventions. Atlanta: U.S.Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, 2005.