Demir Eksikliği ve Kurşun Zehirlenmesi Birlikteliği

Demir eksikliği (DE), dünyada çok sık rastlanan bir besinsel yetersizliktir ve dünya nüfusunun % 66-80 kadarını etkilemektedir.

ABD’de yapılan çalışmalar 1-5 yaş arası çocukların yaklaşık olarak % 6’sında DE ve % 5’ten daha azında demir eksikliği anemisi (DEA) olduğunu göstermektedir. Gelişmekte olan ülkelerde ise okul çağındaki çocukların % 53’ünde DEA bulunduğu tahmin edilmektedir. Çeşitli çalışmalar ülkemizde de DE’nin sık görüldüğüne dikkat çekmektedir.

Süt çocukluğu dönemi, büyüme ve gelişmenin hızlı olması nedeni ile demir
gereksiniminin artması ve bu dönemde tüketilen besin maddelerinin yeterli demir içermemesi sonucu, DE ve DEA’nın en sık görüldüğü yaş grubudur.

DE, küçük çocuklarda düşük bilişsel test skorları, zayıflamış okul başarısı, kısalmış dikkat aralığı, gerilemiş kas fonksiyonu ve fiziksel aktiviteye neden olabilirken, daha büyük çocuklarda ve yetişkinlerde zayıflamış zihinsel keskinlikle ilişkilidir.

Endüstrileşmenin artması ile kurşun zehirlenmesi (KZ) de çocuklarda önemli bir sorun haline gelmiştir. Endüstrileşmiş ülkelerde, kimi önlemler ile kan kurşun düzeylerinde (KKD) azalma sağlanmasına rağmen, şehirde yaşayan küçük çocuklar arasında KZ sıklığını korumaktadır. ABD’de, 1999-2000 yılları arasında 1-5 yaş arası çocukların % 2.2’inde KKD’nin ≥10 µg/dl olduğu bulunmuştur. Gelişmekte olan bazı ülkelerde endüstriyel kirlilik, aşırı kentleşme ve kurşunlu benzinin kullanımının devam etmesi nedeniyle küçük çocuklar arasında kurşun teması yüksek olabilmekte ve KZ önemli bir sorun olabilmektedir.

Ülkemizde geçmişte, çocuklarda KKD ve kurşun kaynakları ile ilgili yeterince çalışma olmamasına rağmen bu konu günümüzde daha çok irdelenmeye başlanmıştır. Son yıllarda sanayi bölgelerinin dışında yapılan çalışmalarda, ülkemizde sağlıklı çocuklarda KZ’nin önemli bir sorun olmadığı belirtilmektedir.

KZ, zayıflamış nörodavranışsal gelişim, düşük zeka, düşük doğum ağırlığı ve sinir iletim hızında azalma ile ilişkilidir.

10 μg/dl ve üzerindeki KKD’lerin dahi çocuk sağlığı üzerinde olumsuz etkileri ile
ilgili verilerin sunulmasından sonra Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme
Merkezi (CDC) 1991’de 6 yaşından küçük çocuklarda yüksek KKD sınırını 10 μg/dl’ye düşürmüştür. Buna rağmen daha düşük KKD’lerin güvenirliliği ile ilgili kuşkular vardır. Ülkemizde kurşunun en önemli kaynağı olan kurşunlu benzinin halen kullanılıyor olması ve kurşunun pek çok alanda kullanımının artması,
asemptomatik KZ’nin klinik tanısının zor olması bu konunun daha çok irdelenmesini zorunlu kılmaktadır.

1-6 yaş arası çocuklarda yapılan çalışmaların büyük çoğunluğunda KZ ve DE arasında önemli bir birliktelik bulunmuştur. El-ağız aktivitesinin fazla olması ve yetişkinlerden daha çok kurşun absorbe edebilmeleri nedeniyle bu yaş grubundaki çocuklar kurşun teması için yüksek risk altındadırlar. DE ve artmış KKD arasındaki ilişkinin 1-2 yaş arası çocuklarda çok daha belirgin olduğu rapor edilmektedir. Daha büyük çocuklarda zayıf bir ilişki varken yetişkinlerde bu ilişki önemsizdir.
Özellikle demir ve kurşunun barsaktan emiliminin ortak bir taşıyıcı (DMT1) ile
gerçekleştiği ile ilgili bulgular bu ilişkinin doğasına anlamaya yardımcı olmaktadır.

Ülkemizde kurşun kaynakları ile ilgili yeterli çalışma yoktur. Ancak son yıllarda yapılan çalışmalar ışığında, en önemli kurşun kaynağının kurşunlu benzin olduğu sonucuna varılmaktadır. Özellikle kurşunlu benzinin kullanımının sınırlandırılmasından sonra yapılan çalışmalarda KKD’lerde önemli düşüşler
olduğu gösterilmiştir. Buna rağmen kırsaldan büyük şehirlere göç, taşıt
sayısında beklenen olası artış, endüstrileşmenin artması, DE’li çocuk sayısının
fazlalığı gibi nedenler; ülkemizde KZ’nin daha çok irdelenmesini, en azından
1-2 yaş grubundaki çocuklarda KKD taramalarının yapılmasını, kurşun
kaynaklarının saptanması ve azaltılması ile ilgili çalışmalar yapılmasını,
DE’nin engellenmesi için önlemler alınmasını ve tüm bu çalışmaları koordine
edecek bir merkezin kurulmasını zorunlu kılmaktadır.

DE: Demir eksikliği
DEA: Demir Eksikliği Anemisi
KZ: Kurşun Zehirlenmesi
KKD: Kan Kurşun Düzeyi